Sürgücü: Tur Abdin’in Yeşil İncisi

Sürgücü, Mardin’in Savur ilçesine bağlı, TurAbdin platosunun bereketli bir noktası, doğal güzellikleri ve zengin tarihiyle dikkat çeken otantik bir yerleşmedir. Kürtçe’de “Ewîna” veya “Awina” (sulak köy) olarak bilinen bu yerleşim, ismini münbit arazi ve su kaynaklarından alır. Sürgücü, hem kültürel dokusu hem de yemyeşil doğasıyla “Mardin’in saklı cenneti” olarak anılır.
Mardin’in Savur ilçesine 15 kilometre, il merkezine yaklaşık 50 kilometre mesafede yer alan Sürgücü, Mardin platosunun adeta tarih ve doğa kokan bir köşesidir. Dicle Nehri’ne kavuşan Şeyhan Çayı ile birlikte burada da yerel karstik kyankaların bulunması, yemyeşil bağları, bahçeleri ve akarsularıyla bu otantik yerleşme, Mardin’in taş mimarisine ayrı bir doğallık sunar. Kürtçe “Ewîna” (su kaynağı) adıyla anılan Sürgücü, adeta bir vaha gibi, bölgenin kurak coğrafyasında parıldar.
Sürgücü, farklı kültürlerin izlerini taşır. 1526’da Osmanlı kayıtlarında “ˁAvîne” olarak geçen köy, 1914’te 600 kişilik bir nüfusa sahiptir; Müslümanların birlikte Süryani, Ortodoks Asuriler ve az sayıda Keldani ve Ermeni Katolik de burada yaşamıştır. Birinci Dünya Savaşı’ndan öncesine kadar Ermeni ve Süryani ailelerinin de yoğun olarak bulunduğu bölgede, bugün sadece Bafava köyünde Süryani aileleri yaşamaktadır.
Yerleşme aslında Sürgücü Aşireti’nin merkez köyüdür. Aşiretin kökeni hakkında farklı rivayetler olsa da, Urfa’daki Suruç’tan geldiği, diğerleri ise Musul’daki Surçi aşiretiyle bağlantılı olduğu da öne sürülmektedir. Aşiretin idare merkezi olan Sürgücü, 25 Ekim 1995’te belediye yönetimine kavuşturulmuş, ancak 2012’de kabul edilen Büyükşehir Yasası ile birlikte mahalle statüsüne dönmüştür.
Sürgücü ile ilgili 1750’lerden itibaren Hasan Ağa’nın elinde şekillenen bir hikâye göze çarpar. Muş’taki Hasenan Aşireti’nden yararlanan Hasan Ağa, Mardin ovasına inmiş, ancak Arap aşiretleriyle çatışınca Sürgücü mıntıkasına yerleşmiştir. Burada Müslüman ailelerin desteğiyle köyde egemenlik kurmuş, oğulları ve torunlarını çevre köylere yerleştirerek aşiretinin nüfuzunu genişletmiştir. 19. yüzyılda Hacı Ahmet Ağa, zenginliği ve otoriterliğiyle bölgede nam salmış, çocuklarını Avrupa’ya eğitime göndererek dönemin ileri gelen figürlerinden biri olmuştur.
Sürgücü, Mardin platosundaki az sayıdaki sulak alanlardan birini barındırır ve bu özelliğiyle adeta “saklı bir cennet” tir. Bağcılık, kavakçılık, meyvecilik ve hayvancılık yöresel geçim kaynaklarıdır. Özellikle üzüm bağlarıyla ünlü olan Sürgücü, bir zamanlar şarap üretimiyle ün yapmıştır.
Sürgücü, tarih boyunca çok kültürlü bir mozaik olmuştur. Bugün için Kürt-Sünni yoğunlukatki köyde, geçmişte Süryani ve Ermeni toplulukları da yaşamıştır. Bugün bile bu çeşitliliğin izi, komşu köylerin kültürel yapısında hissedilir. Örneğin bazı köylerde Arapça bazı köylerde Kürtçe konuşulmaktadır.
2022 yılı nüfus sayımına göre Sürgücü’nün nüfusu 2.379’dur ve Savur ilçesine bağlı bir mahalle olarak varlığını sürdürmektedir. Eğitim Alanında Sürgücü İlkokulu ve Savur Sürgücü Çok Programlı Anadolu Lisesi gibi kurumlar, genç nesillerin eğitimine katkı sağlar. Doğa turizmi açısından da potansiyel taşıyan Sürgücü, henüz ticarileşmemiş ve bozulmamış yapısıyla sakin ve otantik bir tercih arayanlar için ideal bir duraktır. Tarihi yapıları eski evleri taş köprüleri, yemyeşil vadileri ve misafirperver insanlarıyla Sürgücü “Mardin’in sahipsiz cenneti” olarak nitelendirilebilir.